Kernrol

Ik heb mij het afgelopen jaar verdiept in het sociaal domein, niet omdat wij als provincie een kerntaak hebben op dit terrein, maar omdat ik vind dat we wél een kernrol hebben. En dat is het geval zodra in delen van de provincie de kwaliteit van het openbaar bestuur in het geding komt. Dat dit op vele plekken zo is, bleek wel uit diverse gesprekken over dit thema die ik met wethouders sociaal domein en burgemeesters afgelopen jaar heb georganiseerd. Zij gaven aan niet optimaal of niet goed in staat te zijn om de taak die ze in 2015 vanuit het Rijk gekregen hebben uit te voeren.

Je kunt wel stellen dat de beloftes van de decentralisatie in het sociaal domein maar deels zijn uitgekomen, alhoewel het vijf jaar na dato te vroeg is om een definitieve conclusie te trekken. Al langer, en uit hetgeen ik afgelopen jaar gehoord heb van vele bestuurders in Zuid-Holland, blijkt in ieder geval dat het suboptimaal gesteld is met de gedecentraliseerde taken in het sociaal domein.

Dat heeft voor hen vooral met twee belangrijke redenen te maken. Er is, met de decentralisatie in 2015, een enorme bezuiniging gepaard gegaan. Dus gemeenten hebben het gewoon simpelweg met minder geld moeten doen. Daarnaast ervaren vele bestuurders dat het Rijk zich afgelopen jaren stelselmatig bleef uitspreken over de vormgeving en uitvoering van de taken. Dat vinden zij lastig: het past niet bij de vrijheid en autonomie die gemeenten is gegeven bij het besluit van het Rijk om de taak aan hen te geven.

Op koers?

Dat is een beeld dat niet alleen voor Zuid-Holland illustratief is. Een recent grootschalig onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) bevestigt veel van de bovenstaande bevindingen. In het rapport ‘Sociaal domein op koers? Verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid’ van 16 november 2020 concludeert het SCP dat resultaten binnen het sociaal domein in de praktijk achterblijven bij de verwachtingen van de decentralisaties. De verwachtingen van het nieuwe beleid waren te hoog gespannen zegt het SCP, bijvoorbeeld over de zelfredzaamheid van mensen en een zorgzamere samenleving.

Soms wordt gedacht dat meer geld en meer autonomie voor gemeenten dé oplossingen zijn om de problematiek in het sociaal domein te doorbreken. Dat verdient nuancering. Er zijn nog tal van andere aspecten die ik van bestuurders heb vernomen waar het gaat om de uitvoerbaarheid van het sociaal domein. Zij gaven aan mij aan dat ze nu pas een beetje toekomen aan de echte transformatie van Rijk naar gemeenten, omdat zij de eerste jaren na 2015 het bestaande zorgmodel moesten gebruiken om lopende zorgvragen te kunnen beantwoorden. Ook worstelen zij met het bestuurlijke spanningsveld dat ontstaat tussen enerzijds hetgeen in de lokale collegeakkoorden is afgesproken, waar de raad de bestuurder aan houdt, en anderzijds de vele aspecten die de wethouder op regioniveau moet afstemmen en afspreken. Een laatste aspect dat zij als maatschappelijk probleem benoemden, is dat de samenleving te hoge verwachtingen van de jeugd heeft – en ouders van hun kinderen.

Brandbrief

Kortom, een ontzettende complexe werkelijkheid waar niet één ‘quick fix’ voor is. Ik vind het geen goede zaak dat gemeenten destijds in 2015 niet voldoende structurele middelen hebben gekregen voor taken die dermate groot zijn, en dat zij niet de autonomie en vrijheid vanuit het Rijk ervaren om deze taken vorm te geven en uit te voeren. Het eerste punt, de ontoereikende middelen, hebben gedeputeerde Floor Vermeulen en ik dan ook in 2019 met een brandbrief aangehaald bij de ministers van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. In 2020 heeft het college van Zuid-Holland een brandbrief aan het hele kabinet gestuurd over de nijpende financiële situatie bij gemeenten in relatie tot het toezicht hierop door de provincie. Het tweede punt, over de verhouding Rijk en gemeenten op het sociaal domein, heb ik verder gebracht in een gesprek met het Rijk en wethouders.

Stelling:
‘Rijk en lokaal bestuur staan samen aan de lat om tot verbeteringen te komen voor de uitvoerbaarheid van het sociaal domein’

Ja, dat vind ik zeker. Het gesprek met wethouders en het Rijk dat ik georganiseerd heb, was waardevol en ik heb ik echt als meerwaarde ervaren. Niet alleen omdat ik vanuit mijn positie als commissaris van de Koning partijen en mensen met elkaar kan verbinden, maar vooral omdat dit de samenleving dient. Daarmee bedoel ik: als één overheid met elkaar werken en naar buiten toe functioneren, zoals het Huis van Thorbecke bedoeld is. Inwoners hebben er niets aan als de verschillende overheidslagen niet goed met elkaar samenwerken. Voor de meeste mensen is het, geheel terecht, gewoon ‘de overheid’ die ergens bij helpt. Het maakt voor hen echt weinig uit of dat gemeente, provincie of Rijk is. Komend jaar blijf ik mij verdiepen in dit thema en zal ik waar ik kan een rol blijven spelen.